ilan

is.

1. Bədəni uzun və qıvrılan ayaqsız, adətən zəhərli dişləri olan sürünən heyvan. Zəhərli ilan. Xallı ilan. – İlanın ağına da lənət, qarasına da lənət. (Məsəl). . . Ağabala dərviş gürzə ilanları bazar dalına töküb oynadırdı. Ə. Q.. <Eyvaz kişi> özünü itirmədi, sağ əli ilə sol qoluna dolanan ilanın boğazından tutub gücü gəldikcə çayın içinə atdı. Ə. Vəl.. İlan çalmaq – ilan vurmaq. Bəziləri də deyirdilər ki, Qara Məliki ilan çalıb öldürüb. M. S. O..

2. məc. Məkrli, xain, acıdil, kinli adam haqqında. <Knyaz:> Sən də dəf ol ki, hövsələm bitdi; İkiniz bir ilansınız, nankor! H. C.. <Sona:> Məni o qara ilan Kamran aldatdı. H. N.. <Vaqif:> Basma ayağını bizim torpağa; İlandan, əqrəbdən yar ola bilməz. S. V..

3. məc. İlan kimi qıvrılan, uzanan şey haqqında. İlan yolu. – <Ələmdar> ilan tatarısını göydə tovlayıb, adam olanın boynuna dolayırdı. S. R..

◊ İlan ağzından qurtarmaq – çox təhlükəli, ağır, çətin, çıxılmaz vəziyyətdən qurtarmaq. İlan ağzından qurtulan quş (qurbağa) kimi – çox təhlükəli, ağır, çıxılmaz vəziyyətdən qurtaran adam haqqında. Rübabə qapını bərk itələmiş, ilan ağzından qurtulan quş kimi qaçmışdı. M. C.. İlan çalmış kimi, elə bil ilan çaldı – bax ilan vurmuş kimi 2-ci mənada. . . Qara çadralı qız ilan çalmış kimi yerindən sıçradı. Ə. M.. İlan dili çıxartmaq, ilan kimi dil çıxartmaq – acizanə yalvarmaq, yazıq-yazıq xahiş etmək, yalvarıb-yaxarmaq. <Güləndam:> Yusif bəy ilan dili çıxardır, elə zarıyır, elə zarıyır, adamın yazığı gəlir. N. V.. Həmzə . . Veysin qabağında gərək ilan kimi dil çıxarda, arvad kimi göz yaşı tökə idi. Ə. Ə.. İlan əlindən qurtarmaq – birini zülmdən, əziyyətdən, istismardan azad etmək. Bir kimsə tapılmaz yetə savaba; Qurtara fəqiri ilan əlindən. Q. Z.. İlan gözü kimi – çox az, çox zəif, hissedilməz. <Veys> astaca ora yaxınlaşdıqda ilan gözü kimi işıq süzüldüyünü sezib, qulağını qapıya dayayaraq qulaq asdı. Ə. Ə.. İlan mələyən – çox isti, quraq və susuz. İlan mələyən çöllər. İlan vuran ala çatıdan qorxar məsəl – başına gəldiyi üçün çox ehtiyatlı, tədbirli hərəkət edən adam haqqında. <Hacı Əhməd:> O səbəbə ki ilan vuran ala çatıdan qorxar. C. C.. İlan vurmuş kimi – 1) əziyyətdən, ağrıdan çapalayan, qovrulan adam haqqında. Ala pişik bığlarını eşərək yerin ortasında yatmışdı, çünki bu gecə Kosanın yuxusu ilan vurmuş kimi kəsilmişdi. S. Rəhimov; 2) birdən sıçrayaraq, dik atılaraq, hövlnak. Yasavulbaşı ilan vurmuş kimi yerindən sıçradı. M. Rz.. İlana ağı vermək – xəlvəti, əl altından təhrik etmək, gizlindən öyrədib qızışdırmaq. İlanın quyruğunu basmaq – birini qəzəbləndirmək, hirsləndirmək. <Hacı Tağı:> İndi adam vurub öldürmək vaxtı deyil, ilanın quyruğunu niyə basaq? Ə. Ə.. Dili ilanı yuvadan çıxardır – bax dil

1. Elə bil ilan qovub – çox tələsik, təngnəfəs, nəfəsi qaralmış halda. <Əziz> hər gecə səhər alaqaranlığında elə gəlir ki, elə bil uşağı ilan qovub. Ə. M..